Ciągłe niewyspanie, liczne drzemki w dzień i zmęczenie – tak wygląda nadmierna senność u osób starszych. Często jest ona spowodowana niewystarczającą ilością snu w nocy. Tutaj z kolei przyczyn może być wiele, od zażywanych leków aż do chorób, które uniemożliwiają wyspanie się.

Jakie są skutki nadmiernej senności i w jaki sposób możesz pomóc podopiecznemu, który na nią cierpi?

Przyczyny nadmiernej senności u osób starszych

Bezsenność i trudności z zasypianiem

Wraz z wiekiem sen człowieka staje się coraz krótszy. Małe dzieci śpią kilkanaście godzin na dobę, nastolatki 8-10 godzin, dorosłe osoby 7-9 godzin, a seniorzy do regeneracji potrzebują 7-8 godzin nieprzerwanego snu. Niekiedy jednak podopieczny wstaje rano zmęczony, a w ciągu dnia ucina sobie kilka drzemek. Dlaczego starsze osoby dużo śpią? Jednym z powodów jest bezsenność.

Senior może na pierwszy rzut oka przesypiać tyle godzin, ile powinien. Po dokładniejszym przyjrzeniu się jego nocy okazuje się, że sen był zbyt krótki albo niski jakościowo. Podopieczny miał problemy z zaśnięciem, wybudzał się w nocy, a rano wstał wcześnie, gdyż nie mógł już spać. Przyczyną może tutaj być niewłaściwa higiena snu, stres, choroby somatyczne, neurologiczne, zaburzenia psychiczne (lęk, depresja), a także zażywane leki i przyjmowane używki.

Chrapanie i bezdech senny

Innym powodem nadmiernej senności u osoby starszej jest bezdech senny. Objawy to problemy z oddychaniem w trakcie snu, które wybudzają seniora. Powodem jest duże zwężenie mięśni kontrolujących górne drogi oddechowe, w efekcie którego może dojść do ich całkowitego zablokowania. Taki stan trwa około 10 sekund i może występować wielokrotnie w ciągu nocy.

Jest to poważne zagrożenie dla zdrowia podopiecznego. Bezdech senny może prowadzić do nadciśnienia, zaburzeń pracy serca, udaru, POChP i niewydolności serca. Zaobserwuj więc, czy senior skarży się na zmęczenie i bóle głowy. Sprawdź, czy nie ma problemów z pamięcią i koncentracją albo obniżonego nastroju. Inne objawy to chociażby:

• donośne, przerywane chrapanie,
• płytki, niespokojny sen,
• nadmierne pocenie w nocy,
• uczucie suchości w ustach po obudzeniu się,
• nagłe, krótkie wybudzenia,
• podniesione ciśnienie krwi.

Zespół niespokojnych nóg

Do najważniejszych przyczyn nadmiernej senności należy zaliczyć też zespół niespokojnych nóg. Jest nazywany zespołem Wittmaacka-Ekboma i charakteryzują go specyficzne objawy neurologiczne. Chory skarży się na mrowienie, drętwienie i uczucie pieczenia nóg.

Zazwyczaj występuje ono w nocy, gdy senior spokojnie leży w łóżku, ale nie jest to regułą. W niektórych przypadkach może pojawiać się w ciągu dnia, w chwilach, kiedy osoba starsza nie jest aktywna ruchowo. Objawy dotyczą całej powierzchni nóg i wywołują potrzebę poruszania nimi – ruch sprawia, że symptomy szybko ustępują.

Zaburzenia rytmu snu i czuwania

Nie należy zapominać również o zaburzeniach okołodobowego rytmu snu i czuwania. Chorzy skarżą się na brak senności w nocy albo na nadmierną senność w ciągu dnia, gdy chcą być aktywni. Co ważne, często śpią oni „przepisowe” 7-8 godzin na dobę. Gdzie zatem tkwi problem?

Organizm ma pewne biologiczne uwarunkowania – w tym godziny, o których odpoczywa i jest aktywny. Jeżeli więc oczekiwania seniora (albo społeczeństwa) w tym zakresie są inne, mogą występować problemy ze snem. Przykładowo osoba starsza czułaby się najlepiej, mogąc kłaść się dopiero po północy.

Jednak jej otoczenie oczekuje, że będzie zasypiała o godzinie 20:00 – albo sama sobie tę godzinę narzuca. W efekcie dochodzi do sytuacji, w której organizm seniora nie jest w stanie się wyciszyć, a on sam zasypia dopiero po kilku godzinach. A rano trzeba wstać.

Skutki nadmiernej senności u osób starszych

Osłabienie energii i zmęczenie

Po 7-8 godzinach snu osoba starsza powinna być wypoczęta i pełna energii. Jeśli tak się nie dzieje, warto zgłosić się do lekarza. Uczucie zmęczenia i senności pomimo przesypiania całej nocy może być objawem hipersomni. Charakteryzują ją przewlekłe zaburzenia snu, osłabienie, spadek energii i zmęczenie.

Lekarze i naukowcy szacują, że hipersomnia może dotyczyć nawet 5% populacji. Jest jednak stosunkowo łatwa do wykrycia – wystarczy pogłębiony wywiad lekarski z pacjentem oraz przeprowadzenie badań diagnostycznych. Warto wspomnieć, że 2-3 dni senności nie są jeszcze podstawą do orzeczenia o chorobie. Przy hipersomni objawy utrzymują się wiele dni lub nawet tygodni i znacznie utrudniają życie chorego.

Trudności w koncentracji i utrata pamięci

Wiele osób uważa, że pogorszenie pamięci i kłopoty z koncentracją to objaw starości. Często jednak oznacza poważniejsze problemy zdrowotne. Niedobór wartościowego snu sprawia, że mózg pracuje wolniej i mniej efektywnie. Seniorowi trudniej się skupić i nie pamięta, o czym rozmawialiście przed chwilą. Ma problem z zapamiętaniem nowych informacji i nie potrafi znaleźć właściwych słów.

Dobrze jest wiedzieć, że osoby starsze nieraz ukrywają fakt, że ich zdrowie się pogorszyło. Nie chcą martwić swoich bliskich czy opiekunki, trudno im też dopuścić do siebie myśl, że nie są już tak sprawni jak kiedyś. Dlatego warto szczerze, ale bez nacisków porozmawiać z podopiecznym. Daj mu do zrozumienia, że się o niego troszczysz i chcesz, by żyło mu się jak najlepiej. Zasugeruj (jemu lub rodzinie) wizytę u lekarza, który zleci potrzebne badania.

Zwiększone ryzyko wypadków i upadków

Szczególnie niebezpieczna dla osoby starszej jest narkolepsja, czyli napady nagłej senności w ciągu dnia. Jeśli w trakcie jakiejkolwiek aktywności senior poczuje się senny, może dojść do upadku, a w jego efekcie – do poważnego urazu. Nawet, jeśli na pierwszy rzut oka było to tylko niewinne potknięcie, dobrze jest zachować czujność. Układ kostny i mięśnie osób starszych nie są już tak wytrzymałe, jak w przypadku młodszych osób.

Kości potrzebują więcej czasu, żeby się zrosnąć, a ryzyko powstania stanu zapalnego wzrasta. Wszystko to może powodować powikłania, jak zanik mięśni, zapalenie płuc, zatory, zakrzepy czy odleżyny. Upadki odbijają się też na zdrowiu psychicznym seniora. Unieruchomienie i związane z nim poczucie izolacji może prowadzić do pogorszenia nastroju, a nawet do depresji. Lekarze wspominają też o tak zwanym zespole poupadkowym. Osoba starsza maksymalnie ogranicza aktywność ze strachu przed kolejnym upadkiem.

Pogorszenie jakości życia i nastroju

Ostatnim, ale nie najmniej ważnym skutkiem nadmiernej senności u seniorów jest spadek nastroju, mogący prowadzić do wcześniej wspomnianej depresji. Z drugiej strony jednak problemy ze snem są jednym z jej objawów. Chorzy na depresję (zespół otępienny) często skarżą się na płytki sen, wybudzanie, utrudnione zasypianie albo nawet na bezsenność. Pamiętaj – depresję można leczyć. Jest ona chorobą niebezpieczną dla życia i bardzo obciążającą psychicznie, ale da się wyjść z niej zwycięsko. Kluczem do sukcesu jest prawidłowa diagnoza i odpowiednie leczenie.

Zobacz także: „Choroby wieku starczego„

Rola opiekunek osób starszych we wspieraniu zdrowego snu

Podstawą do walki z nadmierną sennością jest właściwa higiena snu. Warto więc zachęcać podopiecznego do wprowadzenia w życie kilku zasad, które pomogą mu zadbać o jakość nocnego wypoczynku. Oto one:

Monitorowanie i obserwacja snu u podopiecznych

Ustalcie wspólnie z seniorem porę snu. Niech będzie ona dostosowana do jego potrzeb i oczekiwań, a także do zaleceń lekarskich. Starajcie się jej trzymać – oczywiście możliwe są niewielkie odstępstwa czy zmiany. Podopieczny powinien unikać spędzania zbyt dużej ilości czasu w łóżku, gdyż jakość snu może się wtedy pogorszyć. Jeśli osoba starsza ma drzemki w ciągu dnia, skróćcie je do 15-20 minut lub zredukujcie ich ilość. A wieczorem? Niech senior kładzie się spać wtedy, gdy czuje senność. Jeżeli położy się do łóżka rozbudzony, trudno mu będzie zasnąć.

Stosowanie odpowiednich technik uspokajających przed snem

Wyciszenie organizmu jest niezbędne, aby osoba starsza zasnęła. Dlatego postaraj się, by na 2 godziny przed porą snu senior nie oglądał telewizji ani nie patrzył w ekran innych urządzeń elektronicznych. Emitują one niebieskie światło, które zaburza wydzielanie melatoniny – hormonu odpowiedzialnego za sen.

Zamiast więc oglądać do późna serial, lepiej jest posłuchać spokojnej muzyki albo włączyć audycję radiową. Zachęć też podopiecznego do czytania gazety lub książki. Doskonałym sposobem na wyciszenie mózgu jest medytacja i ćwiczenia oddechowe. Już kilka minut spokojnego oddychania przed snem pozwoli szybciej zasnąć.

Zapewnienie odpowiedniego środowiska snu

Pomieszczenie, w którym śpi senior, powinno być odpowiednio przygotowane. Istotna jest panująca w nim temperatura – optymalna to 18-21°C. Przed snem należy też wywietrzyć sypialnię. Zlikwiduj wszelkie rozpraszacze oraz urządzenia, które mogą emitować intensywne światło. Wyłącz telewizor, radio, komputer, zgaś światło (możesz pozostawić włączoną małą lampkę nocną), zasłoń okna.

Zadbaj, by osoba starsza spała w wygodnej, miękkiej pościeli, na przykład bawełnianej, flanelowej albo satynowej. Zwróć też uwagę na materac: być może jest niewygodny, zbyt miękki albo za twardy? Tę kwestię warto jednak najpierw omówić z rodziną seniora.

Zobacz także: „Pierwszy dzień w pracy opiekunki„

Sposoby radzenia sobie z nadmierną sennością w codziennym życiu

Walka z nadmierną sennością u osób starszych może wydawać się trudna. Okazuje się jednak, że często wystarczy wdrożyć kilka zdrowych nawyków, by podopieczny odczuł zmianę na lepsze. Przede wszystkim warto trzymać się ustalonego harmonogramu snu – to pomoże wyregulować zegar biologiczny seniora. Oczywiście mogą zdarzyć się sytuacje, w których osoba starsza będzie musiała położyć się znacznie później albo wcześniej. Dobrze jest jednak zadbać, by nie były one regułą, ale wyjątkiem.

Wprowadź też do wieczornej rutyny seniora jeden relaksujący nawyk: czytanie, słuchowisko radiowe, medytacja przy relaksacyjnej muzyce. Niech będzie to czynność, którą podopieczny lubi i czeka na nią z niecierpliwością. Zainspiruj się ciekawymi zajęciami dla seniorów z naszego artykułu: „Zajęcia kreatywne dla seniorów”

Na zdrowy sen pracujemy w ciągu dnia, a najlepszym sposobem, by dobrze się wyspać, są fizyczne ćwiczenia dla seniorów . Zapytaj seniora, jaką aktywność lubi i zachęcaj go do jej regularnego wykonywania. Wychodźcie wspólnie na spacery – już półgodzinna przechadzka dotleni organizm i zapewni głębszy, spokojniejszy sen. Więcej na temat aktywności fizycznej dowiesz się z artykułu: „Zajęcia ruchowe dla seniorów„.

Nie mniej ważna jest odpowiednia dieta i unikanie substancji stymulujących, jak kofeina, alkohol i papierosy. Używki działają pobudzająco, a spożywanie dużych posiłków tuż przed snem zmusza układ trawienny do ciężkiej pracy. Dobrze jest więc podać seniorowi kolację na 2-3 godziny przed snem.

Nadmierna senność w ciągu dnia jest kłopotliwa i męcząca zarówno dla podopiecznego, jak i opiekunki. Wystarczy jednak podjąć kilka prostych działań, by pomóc osobie starszej zwalczyć tę dolegliwość.

Słowniczek polsko-niemiecki

Poznaj listę słówek które mogą przydać się w pracy opiekunki osób starszych w Niemczech.

Nadmierne zmęczenie
übermäßige Müdigkeit,
[y:bɐˈmɛ:sɪɡə myˈdɪçkaɪt])

Senność
Schläfrigkeit,
[ˈʃlɛːfʁɪçkaɪt])

Zasypianie
Einschlafen
[ˈaɪ̯nˌʃlaːfən])

Przysypianie
Einschlummern,
[ˈaɪ̯nˌʃlʊmɐn])

Drzemka
Nickerchen,
[ˈnɪkɐçn̩])

Niedobór snu
Schlafmangel,
[ˈʃlaːfmɑŋəl])

Bezsenność
Schlaflosigkeit,
[ˈʃlaːfˌloːzɪçkaɪt])

Ciężkie powieki
schwere Augenlider,
[ˈʃvɛːrə ˈaʊ̯ɡənˌliːdɐ])

Ziewanie
Gähnen,
[ˈɡɛːnən])

Najczęściej zadawane pytania